Onlangs verscheen de pas gerenoveerde noordelijke toren van de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwkathedraal in vol ornaat vanachter de bouwstellingen. Sinds eeuwen is dit icoon van de flamboyante Brabantse gotiek de thuisbasis van het Antwerps Kathedraalkoor. Maar soms zijn ook niet- materiële monumenten, waarbij we Het Kathedraalkoor toch kunnen rekenen, toe aan hernieuwing, aan een renovatie. We praatten met Bart Paepen en Sebastiaan van Steenberge over de enthousiaste doorstart die het koor nu maakt.
Het koor heeft een geschiedenis die teruggaat tot 1382 met als kapelmeesters niets dan ronkende namen zoals Jacob Obrecht, Willem de Fesch, Joseph-Hector Fiocco en Emile Wambach. In zijn meest recente vorm was het koor actief vanaf 1927 en stond het onder leiding van andere grootheden zoals Lodewijk De Vocht en Jan Schrooten. ‘Was’, inderdaad, want in september 2022 werd beslist de werking van het koor (tijdelijk) stop te zetten. Uiteraard was het gekende virus ook voor Het Kathedraalkoor een harde noot om kraken, de werkelijke reden is echter gelaagder. In september 2019 gaf het koor nog een kerstconcert met een grote groep jongens- en meisjesstemmen. 50 zangers in totaal.
Kanunnik Bart Paepen, pastoor van de kathedraal (B.S.): ‘Het kerstconcert was ons laatste optreden met de grote groep. De jongens- en meisjesstemmen hebben een lange tijd kunnen rekenen op een aantal volwassenen, een grote groep ook zangers en zangeressen die doorgegroeid waren uit het knapenkoor en de meisjescantorij. We wisten echter toen al geruime tijd dat die alumni daarna zouden stoppen en later met een eigen initiatief zouden starten. We hadden op die beslissing geanticipeerd en lang voor corona uitbrak hadden we het vernieuwingstraject al ingezet.’
Doen we nog wel wat we willen doen?
Sebastiaan van Steenberge is ondertussen meer dan 23 jaar kapelmeester van Het Kathedraalkoor en was uiteraard heel nauw betrokken bij dat vernieuwingstraject.
Sebastiaan van Steenberge: ‘Sinds mijn aanstelling als kapelmeester in 1999 is er veel veranderd. Natuurlijk zijn de kinderen van nu niet meer dezelfde als die van toen. Ze hebben een andere kijk op de wereld, ze zijn mondiger, ze hebben andere interesses, ze leven in een andere realiteit.
Ook de context waarin ze opgroeien en onderwijs genieten, is anders: de multiculturaliteit van de scholen, de visie op religie en liturgie in de kathedraal is geëvolueerd en in het algemeen zijn de gevolgen van een algemene verminderde aandacht voor religie, cultuur en muziek voelbaar.
Die mix van maatschappelijke impulsen zorgt ervoor dat mijn taak als kapelmeester – ook ik ben een andere dirigent dan twintig jaar geleden – en zeker de rol en de werking van Het Kathedraalkoor aan een update toe is. We merken al enkele jaren dat het moeilijker en moeilijker wordt om voor een goed functionerend en op niveau presterend koor voldoende instroom van geïnteresseerde jongens en meisjes te hebben. Ook het basisniveau is in die zin geëvolueerd dat de af te leggen weg om tot een aanvaardbaar niveau te komen, jonge kinderen en hun ouders afschrikt om zich te engageren.
De volgende vraag drong zich op: doen we nog wel wat we echt willen doen en doen we dat goed genoeg en op welke manier kunnen we ons optimaal blijven inspannen in de verdere ontwikkeling en blijven investeren in de groei van Het Kathedraalkoor?’
Ondertussen volgden een audit door dirigent John Damsma en enkele bezoeken aan andere kathedraal- en knapenkoren. Daar maakten we kennis met de Ward-methode waarbij muziek een fundamenteel onderdeel is van de opvoeding.
Audit en inspirerende plaatsbezoeken
Ondertussen volgden een audit door dirigent John Damsma en enkele bezoeken aan andere kathedraal- en knapenkoren, o.a. de Speyerer Domsingknaben in het Duitse Rijnland-Palts. Daar maakten ze kennis met de Ward-methode waarbij muziek een fundamenteel onderdeel is van de opvoeding.
‘Sinds het kerstconcert in 2019 hebben we niet stilgezeten,’ zegt Sebastiaan. ‘We organiseerden tijdens de grote vakanties elk jaar een koorkamp. Zo gingen we naar Herentals en Burg-Reuland. Tijdens die kampen werkten we al volgens de Ward-filosofie. We hebben verschillende andere initiatieven uitgeprobeerd, toch konden we het tij niet keren en was inderdaad het stopzetten van de grote groep ondersteunende volwassenen uiteindelijk de belangrijkste reden om alles in september even on hold te zetten. We zijn er ons dus ook terdege van bewust dat het zonder de pandemie ook heel moeilijk zou zijn geweest.’
Ondertussen zijn de alumni van Het Kathedraalkoor begonnen met een kamerkoor. Met Ex Cathedra – een organisatie die wel onafhankelijk van de kathedraal opereert – willen ze een concerttraditie opstarten onder leiding van dirigent/componist Lucas Van Vlierberghe, zelf ook een ex-zanger van Het Kathedraalkoor.
Nieuwe start met stages en repetities
‘Na september 2022 is er beslist om een volledige nieuwe start te nemen, vertrekkend van ground zero van Het Kathedraalkoor, zeg maar.’ Aan deze reactie van Bart voel je enorm veel enthousiasme en motivatie maar ook wat bezorgdheid. ‘We organiseerden dit jaar al enkele gratis en volledig vrijblijvende koorstages van telkens een drietal initiatiedagen met als doel jongeren – zowel jongens als meisjes - te laten proeven van koorzingen en van de werking en de troeven van een kathedraalkoor. We willen immers onze absolute droom nog steeds waarmaken, een droom gebaseerd op de grote kathedraalkoortraditie in bijvoorbeeld Engeland en uiteraard onze eigen historiek.’
‘Tijdens deze koorstages kregen de kinderen ook stemvorming van de professionele mezzosopraan Anastasiia Staroselska’, vult Sebastian aan. Anastasiia is betrokken bij de algemene muziekwerking van de kathedraal. ‘Elke koorstage werd afgesloten met een toonmoment in het koorlokaal zodat de ouders konden komen kijken en vooral luisteren naar het eindresultaat. Voor en na de activiteiten was er opvang voorzien. Op die manier waren deze stages een ‘miniweergave’ van hoe we later de werking van het nieuwe kathedraalkoor zien.’ Met de kinderen die interesse toonden werden daarna nog enkele open repetities georganiseerd. Het mag duidelijk zijn: kosten noch moeite, energie noch inzet worden gespaard.
De ultieme droom is gestaag te kunnen uitbreiden naar twee groepen van een twintigtal jongens en hetzelfde aantal meisjes.
Familia Cathedralis
De Kathedrale Werkgroep Muziek heeft een heel duidelijk beeld van hoe hun grote droom – een nieuw kathedraalkoor gestoeld op de aloude traditie en de werking ervan er zou kunnen uitzien.
Bart Paepen: ‘Onze grootste hoop is dat het nieuwe kathedraalkoor zou passen in en misschien zelfs de driver zou kunnen worden van één grote Familia Cathedralis met als kernwoorden authenticiteit, pastorale identiteit en openheid. Daarom willen we naast het zingen de kinderen – en dus de ouders – veel meer aanbieden. De professionele stemvorming door Anastasiia is daar een mooi voorbeeld van maar zeker niet het enige. Met een kwalitatieve en uitgebreide voor- en naschoolse opvang waar ook sport, spel en ontspanning maar zeker ook studiemogelijkheden aan bod zullen komen, verzekeren we de ouders dat hun kinderen die momenten in een leerrijke, inspirerende en veilige omgeving kunnen doorbrengen.’
Sebastiaan van Steenberge: ‘In het muzikale pakket dat aangeboden zal worden, zit naast stemvorming ook een algemene, muzikale opvoeding die dan weer kadert in de algemene pedagogische ondersteuning die we willen aanbieden. En die muzikale opvoeding willen we heel ernstig nemen. We onderzoeken of er in de toekomst kan samengewerkt worden met het deeltijds kunstonderwijs en zelfs met het Vlaams Radiokoor. We zullen vrij algemeen in alle scholen blijven rekruteren. De ultieme droom is gestaag te kunnen uitbreiden naar twee groepen van een twintigtal jongens en hetzelfde aantal meisjes. Initieel zullen we werken naar de opluistering van één tot twee misvieringen inclusief een familiemisviering per maand en een ‘liturgisch toonmoment’. Dat is een concert ‘light’ om de kinderen toch te blijven motiveren en hen te laten kennismaken met wat het is om op te treden voor een publiek.’
‘We hopen dat al onze inspanningen zullen resulteren in een hechte vriendengroep waaruit later heel veel muzikaal talent zal ontluiken. Als we terugkijken op de gloriejaren van het kathedraalkoor en zien hoeveel professionelen en steengoede amateurs een mooie muzikale carrière uitbouwden, dan kunnen we daar alleen maar nog meer energie uit putten om verder te gaan en te blijven investeren in deze eeuwenoude, schitterende traditie. We hopen dat de ouders het unieke van dit initiatief zullen weten te waarderen door hun kinderen de kans te geven aan te sluiten,’ sluit Bart dit (h)eerlijke, bij momenten emotionele gesprek af.
Meer weten of meezingen?
Vanaf 6 september 2023 zal de werking van het koor worden voortgezet op woensdagen van 12.00 tot 18.00 u. Ook deze dagen worden gevuld met repetities, vocal coaching en individuele zanglessen. Het programma wordt gekaderd in naschoolse opvang. Zin(g) om mee te doen? Meld je dan aan via de website, hetkathedraalkoor [at] dekathedraal.be of +32(0)3 213 99 51.
