Ik schrijf in de eerste plaats voor mensen

Vijf jaar geleden klopte Canvas aan de deur van componist-arrangeur Martin Valcke. Of hij niet wat pop- en filmmuziek kon arrangeren voor zes jonge violisten die de Koningin Elisabethwedstrijd – de meest prestigieuze muziekcompetitie ter wereld – volgen. Sindsdien is hij de vaste arrangeur voor De Zes/Les Six, en voegt hij na zijn werk voor strijkers en pianisten ook zes klassieke zangers toe aan zijn bezettingslijsten voor de zangeditie van het concours. Na een lange repetitiedag met de zes zangstudenten vertelt hij ons alles over zijn arrangement en werkwijze.

Je krijgt de vraag om een zesstemmig arrangement te maken voor onbekende stemmen. Hoe begin je daaraan?

Martin Valcke: 'Wanneer De Zes werden geselecteerd, vroeg ik aan ieder van hen om audio- en videomateriaal op te sturen. Zo kon ik hun stemmen leren kennen, en wist ik beter wat er binnen hun comfortzone lag – en vooral: wat niét. Vanaf dat moment begint er voor mij een grote puzzel, want een arrangement te schrijven voor zes (voor elkaar onbekende) stemmen is niet evident. De blend van drie sopranen, een contratenor, een basbariton en een bas die elkaars stem nog niet gewend zijn – dat blijft dan ook altijd een gok. Daarom ben ik ook niet alleen betrokken bij het arrangeren, maar ook bij de repetities en zelfs de postproductie achteraf. Zo kan ik mee die zoektocht naar een zo goed mogelijk resultaat begeleiden.'

Van sopraan over contratenor tot basbariton: hoe verwerk je zo’n breed vocaal bereik in je arrangement?

Martin Valcke: 'Bij het arrangeren gebruik ik natuurlijk de verticale ruimte van laag naar hoog, maar werk ik ook bewust met de ruimte op de voor- en achtergrond: ik zoek naar een afgewogen balans tussen solo en begeleiding voor elke zanger. Het is evident dat elk van De Zes voldoende op de voorgrond kan komen, het is vooral hun project. Maar omdat het een a capella arrangement is, gaat elke stem ook evenveel in een begeleidingsfunctie. Naast een muziektechnische noodzaak is dit tegelijk interessant voor zowel de zangers als de luisteraars. Zo moeten de sopranen vaak wat lager zingen dan ze gewend zijn. Ik heb hen daarop voorbereid, en bouwde zelf ook voldoende marge in de arrangementen.'

Wat vind je nog belangrijk om over je arrangementen mee te geven aan de zangers?

Martin Valcke: 'Ik wil vooral dat ze begrijpen waarover de muziek – volgens mij – gaat. Of eerder: wat mijn intentie ermee was. Zo ben ik trouwens over het algemeen met muziek bezig. Muziek is voor mij geen georganiseerd geluid, maar een diepgaande communicatie. Ik arrangeer daarom niet vanuit het idee dat er simpelweg nieuwe of mooie akkoorden onder de muziek moeten worden gezet – ik zoek bewust naar betekenis en gelaagdheid. In het geval van vocale muziek probeer ik daarom bij de intentie van de tekst te blijven.'

Muziek is voor mij geen georganiseerd geluid, maar een diepgaande communicatie.

Is dat dan ook vanwaaruit je vertrekt om je vocale arrangementen te schrijven?

Martin Valcke: 'Absoluut. Om te beginnen moeten de nummers worden ingekort, omdat ze functioneren als muzikale ‘uitsmijter’ – na een volle avond Elisabethwedstrijd zou een lang nummer niet werken. Bij The sound of silence, bijvoorbeeld, moest ik de vijf strofes terugbrengen naar drie. Het voelt echter enorm vreemd om het mes te zetten in zo’n steengoede, welbekende song. Met veel respect probeer ik dan toch het belangrijkste te behouden en de poëtische eigenheid te bewaren aan de hand van bepaalde verbindingszinnen, zodat het gehele verhaal aanwezig blijft. Bovendien probeer ik, behalve de typische nabootsingen van instrumenten – dum, da, doe – ook belangrijke woorden en zinnen in de begeleidingslaag te verwerken.

Neem nu The sound of silence. Voor mij gaat dat lied over de moeilijkheid van elkaar begrijpen – op persoonlijk én maatschappelijk vlak. De stilte is in deze context net de plaats waar communicatie weer mogelijk wordt. Daarin schuilt dus een grote tegenstelling, of met een ingewikkelder woord: een oxymoron. Dat vond ik meteen een goed woord om te verwerken in de drie begeleidingsstemmen, niet in het minst door de percussiviteit die de ‘xy’-klank teweegbrengt. Op die manier is de begeleiding niet alleen een ondersteuning voor de melodie, maar ook van de tekst – en dat vind ik heel belangrijk.'

Niet alleen het belang dat u hecht aan de poëzie van de tekst, maar ook uw betrokkenheid valt enorm op . Van het beluisteren van de stemmen op voorhand tot de laatste knopjes aan de mengtafel: u bent erbij. Hoe belangrijk is het menselijke aspect van arrangeren?  

Martin Valcke: 'Het allerbelangrijkste, wat mij betreft. Ik werk eigenlijk altijd zo, ook wanneer ik componeer. Ik ben niet het type componist of arrangeur dat zegt: “hier is de partituur, ik hoor het wel op het concert”. Ik schrijf in de eerste plaats voor mensen, niet voor abstracte stemmen. Als docent in de afdeling Muziektherapie aan de LUCA School of Arts heb ik ook een ensemble van laastejaars, voor wie ik arrangeer. Ik ben het dus gewend om nauw met hen samen te werken. Na vier jaar ken ik ze immers door en door, dus die arrangementen zijn echt à la tête du client: met hun gaven én werkpunten in het achterhoofd. De zorg die daarvoor nodig is, vind ik fijn, maar vooral noodzakelijk. Muziek schrijven gewoon omdat het kan, dat is aan mij niet besteed – het moet iets bijbrengen. Het menselijke aspect staat daarom bij mij voorop, en ook al is dat een grote tijdsinvestering: ik haal al veel artistiek geluk uit het maken van composities en arrangementen, nog voor ze hebben geklonken.'

Muziek schrijven omdat het kan, is aan mij niet besteed. Het moet iets bijbrengen.